5.9 KiB
| title | date | bigimg | subtitle | published |
|---|---|---|---|---|
| Over de inflatie van intellect | 2018-07-18 | /img/overtijdsbesef.jpg | De McDonaldisering van cultuur? | true |
Het resultaat van een onderzoek dat ik las in Frank Furedi's "Waar zijn de intellectuelen?" boezemt mij veel angst in: minder dan de helft van de samenleving wil tegenwoordig nog literatuur lezen. En dit gaat dan nog over literatuur! Ik ken veel mensen die met hun ogen draaien zodra ik nog maar het woord "boek" uitspreek, laat staan een conversatie over filosofie aan te gaan. Ik had er niet bij stilgestaan dat dit eenvoudig geëxtrapoleerd kan worden.
De eendimensionaliteit die in tegenwoordige media voorkomt is schrijnend. Zelfs als je een amusementsprogramma als het populaire "De Kampioenen" bekijkt door de jaren heen. De eerste 4 seizoenen bevatten (hier en daar) nog gevatte zinspelingen naar moeilijkheden in het leven die voor de kijker herkenbaar zijn. Een (klein) beetje diepgang, meer niet. Dat gecombineerd met de juiste dosis humor maakte de serie tot een groot succes. Maar 20 jaar later is De Kampioenen een erg holle echo van een ver verleden waarin alle mopjes platgeklopt worden en alle personages belachelijk gemaakt worden.
Het ergelijke gevoel van beschuldiging van domheid bekruipt mij als ik kijk naar recente afleveringen. Sommige TV zenders zoals Vier zijn daar expert in: na de reclame een korte herhaling presenteren. Het moest maar eens zijn dat de kijker even onoplettend is geweest, of misschien simpelweg te stom op 15 minuten lang een belachelijk eenvoudig plot te kunnen onthouden. Gruwelijk ergelijk en een regelrechte belediging noem ik dat.
Frank noemt dit de infantilisering van het publiek, of de McDonaldisering van cultuur:
[...] Professionele tekstschrijvers gaan tewerk alsof hun publiek uit snel afgeleide kinderen bestaat [...] Kennis is een product geworden dat door vrijwel alle belangrijke instituties wordt afgenomen. Helaas kent de hedendaagse verbeelding kennis een oppervlakkig, bijna banaal karakter toe. Vaak wordt kennis voorgesteld als een geprefabriceerd, hapklaar product dat geleverd, overgedragen, op de markt gebracht en geconsumeerd kan worden.
Een recente workshop "bedrijfsgerichte artikels schrijven" op het werk liet een wrange smaak achter. De focus op zo kort mogelijke zinnen om "tot de essentie" te komen slaat op niets: het gaat gewoon over geprefabriceerde, hapklare stukjes informatie in het strot van het gewillig publiek rammen. Het is alsof wij ervan uitgaan dat het publiek per definitie niet slim genoeg is om informatie te interpreteren. Ik heb vriendelijk gepast: die schrijfstijl ligt mij niet. Het zal niemand verbazen dat de organisatoren van de workshop vroegere journalisten van Het Laatste Nieuws waren.
Zelfs een kijkje nemen naar strips levert ons dezelfde conclusie op. Neem nu een Suske en Wiske van 1950: De Bronzen Sleutel. Er is veel tekst, het thema is volwassen en de mopjes zijn nog niet afgekookt. Fast forward naar 2018: BaRaBaS 2.0. Groot lettertype, weinig tekst, holle inhoud:1
‘Ook voor de kinderen hebben we de beeldtaal vergemakkelijkt. Er staan nu minder tekstballonnetjes in een prentje: wie nog niet kan lezen, kan het verhaal al wel volgen.’
Wie nog niet kan lezen? Die moet geen Suske en Wiske ter hand nemen!
Dit zal als muziek in de oren van Frank Furedi's betoog klinken. Het bevestigt jammer genoeg zowat alles wat hij aanhaalt in zijn boek. Er is niets mis met een evolutie van een strip, zeker niet gegeven de betrokkenheid van talloze scenarioschrijvers en tekenaars die komen en gaan. Wat mij wel zorgen baart is de algemene tendens tot verkinderlijking, alsof ergens bepaald is wij gewoon niet in staat zijn om energie te steken in iets.
De Stedelijke Bibliotheek van mijn thuisdorp is een peutertuin geworden. Als leerling van de lagere school werden wij 30 jaar geleden er duidelijk op gewezen dat de bib een plek van absolute stilte was. Ik nodig iedereen uit om eens een bezoek te brengen aan diezelfde bibliotheek in het heden - en vergeet zeker geen oordopjes. Als studenten tegenwoordig zuchten bij het zien van een boek ligt dat niet aan hun maar aan de manier waarop wij studenten behandelen. Waarom wordt op- en afgeloop met de nodige gillen getolereerd in de bibliotheek? Hebben we schrik dat deze families niet meer terugkomen?
Het "omgekeerde elitarisme" lijkt vaak te lachen met de zot die nog moeite steekt in het lezen van iets, als iemand anders er toch gewoon een samenvatting van op het internet zwiert. Een manager van een vorig werk vroeg altijd om een samenvatting van een boek in één zin. Ik dacht dat hij bedoelde dat je maar zoveel boeken in je leven kàn lezen maar weet nu dat het puur uit gemakzucht was. Velen bestempelen je als "dikke nek" of "snob" als je de moeite doet om buiten je eigen kenniservaring te treden met non-fictie, in plaats van respect te hebben voor die pogingen geïnformeerd te zijn op multidisciplinair niveau.
De opkomst van technocratie brengt veel vraag naar experten (technocraten dus) met zich mee. Mijn presoonlijke interpretatie van de woorden "intellect" en "intelligentie" ("slimheid") zijn als volgt: specialisten zijn zeker bijzonder slim, in hun eigen domein. Een intellectueel daarintegen is bereid buiten zijn domein te stappen, en tot devotie tot kennis op alle vlakken waarbij kennis niet het middel maar het doel is.
Een intellectueel leeft voor ideeën. Een technocraat leeft van ideeën.
Ik durf niet te beweren dat er binnen de universitaire muren geen experten meer leven, alles behalve: het zijn er net méér. Het idee om buiten je eigen domein te treden en ook publiek "levensrelevante" vragen durft te stellen wordt ook weer overgelaten aan experts op dat vlak. Nora Bateson benadrukt de belangrijkheid van een interrelationele band tussen alles2. Waarom zou je dan niet de moeite doen om het idee centraler te zetten?
-
Nora Bateson - Small Arcs of Larger Circles ↩︎